Soru
İnsani şeytan nedir?
Kısa Cevap
“Şeytan” kelimesi insan, cin veya herhangi bir türden olan isyankâr, asi ve saptıran varlıklar için kullanılan genel bir isimdir. Kur’ân-ı Kerim’de şeytan kelimesi özel bir varlık için kullanılmamış, şer, fitne ve fesat çıkartan insanlar için de şeytan tabiri kullanılmıştır.
Buna göre insani şeytandan maksat, ilahî emirlere isyan etmeleri sonucu sapıklığa düşen ve başkalarını da sapıklığa düşürmeye çalışan insanlardır.
Ayrıntılı Cevap
“Şeytan” kelimesi, uzakta olmak, uzak düşmek anlamında olan “şeten” kökünden gelmektedir. Şeytan, hayırlı işlerden ayrıldığı ve Allah’ın rahmetinden uzaklaştığı için bu isimle adlandırılmıştır.[1]
Şeytan kelimesi genel isim ve İblis kelimesi de özel isimdir. Yani şeytan kelimesi, insan ve insan dışındaki, zararlı, saptıran, asi ve isyankâr olan her varlığa denir. İblis, Hz. Âdem’i (a.s) kandıran ve şimdi de ordusuyla birlikte insanları saptırmaya çalışan şeytanın ismidir.[2]
Sıhahu’l-Lugat şöyle diyor: İnsan, cin veya hayvanlardan olan, hak ve hakikate yüz çevirmiş, dik kafalı her canlı şeytandır.[3]
Eziyet eden ve zarar veren bir varlığa şeytan denmesi, Kur’ân-ı Kerim’de şeytan kelimesinin kullanıldığı yerlerden birisidir. Doğru yoldan sapmış ve başkalarına zarar veren bir varlıktır.
Kur’ân-Kerim’de şöyle buyrulmaktadır:
“Şeytan, içki ve kumarla, ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister…”[4]
Kur’ân-Kerim’de şeytan kelimesi sadece özel bir varlık için değil, şer ve fesat çıkartan insanlar içinde kullanılmıştır.
“İşte böyle biz her peygambere insan ve cin şeytanlarını düşman kıldık…”[5]
İblis’e de şeytan denmesinin sebebi, onun vücudunda olan fesat ve şerden dolayıdır.[6] Şeytan kelimesi, mikroplar için dahi kullanılmıştır. “Evlerinizde, geceleri çöp bırakmayın; çünkü çöp şeytanın yeridir.”[7] Çöp zararlı hayvanlar ve haşerelerin birikme yeri olduğu için şeytan tabiri kullanılmıştır.
Bunlara ilave olarak, Yüce Allah Kur’ân-ı Kerim’in birçok âyetlerinde nefsin isteklerine uymayı, hasedi, gazabı, tekebbürü, münafıkları vb. şeytan olarak adlandırmıştır.[8]
Şeytan kelimesinin değişik birçok anlamları vardır ve bunların en açığı da İblis ve onun ordusudur. Diğer bir örneği ise fesat çıkartan ve doğru yoldan saptıran insanlardır. Elbette bazı konularda zararlı mikrop anlamında da kullanılmıştır.[9]
Başka bir anlatımla, şeytan kelimesi “şerli” anlamına gelen sıfat manasını taşımaktadır ve Kur’ân-ı Kerim’de şeytan bu anlamda kullanılmıştır. Sadece bazen İblis hususunda ve bazen de şerliğin meleke haline geldiği şerli varlıklarda genel anlamında kullanılmıştır. Sonuç olarak şeytan, insanlar ve cinlerden olabilir ve şeytanlar arasında da şeytanlıkta yüksek dereceye sahip, öne çıkmış kimseler olabilir ve o da İblis’tir.[10]
Sonuç:
Şeytan kelimesi, hakka boyun eğmeyen, dik kafalı, fitne çıkaran ve doğru yoldan saptıran varlıklar için kullanılmaktadır ve insan, cin, hayvan veya herhangi bir türden olabilir. İnsanî şeytandan maksat, bu sıfatları ve özellikleri taşıyan insanlardır.
[1] Mecmeu’l-Bahreyn, Şeten sözcüğü.
[2] Şeriatmedarî, Cafer, Kur’ân Kelimelerinin Şerhi ve Açıklaması, c. 2, s. 490; Bistunî, Muhammed, Kur’ân’a Göre Şeytanın Tanınması, s. 12.
[3] Sıhahu’l-Lugat, Nun Bâbı, eş-Şin Faslı, Şeten Sözcüğü, c. 5, s. 2144.
[4] Maide, 91.
[5] Enam, 112.
[6] Bistunî, Muhammed, Kur’ân’a Göre Şeytanın Tanınması, s. 13-14.
[7] Reyşehrî, Muhammed, Mizanu’l-Hikmet, c. 13, s. 6340.
[8] Musevi Garevî, Muhammed Cevat, Kur’ân Açısından İnsan, c. 2, 9. Bölüm, Şeytan Kelimesinin Kullanıldığı Yerler, s. 327-398.
[9] Bistunî, Muhammed, Kur’ân’a Göre Şeytanın Tanınması, s. 13-14.
[10] Misbah Yezdî, Muhammed Taki, Kur’ân Maarifleri, c. 1-3, s. 297-298.